Tajemnice dawnych drzwi. Klamki, zamki i kolumienki w Domu Uphagena

_{Klamki, zamki, kolumienki - montaż, DU, fot. P Wilczyńska, mat. MG}

W Domu Uphagena w Gdańsku prezentowana jest wystawa czasowa poświęcona zabytkowym okuciom i detalom okiennym oraz drzwiowym. Eksponaty pochodzą z kolekcji Bohdana Polonisa – producenta, kolekcjonera i pasjonata dawnej stolarki okiennej i drzwiowej. Wystawa, dostępna do 12 stycznia 2025 roku, przybliża bogatą historię kultury materialnej od XVIII wieku do początku XX wieku.

– Mamy nadzieję, że ta wystawa pozwoli odwiedzającym odkryć, jak dawniej projektowano wnętrza, dbając o każdy, nawet najmniejszy detal. Po raz pierwszy, dzięki współpracy z Bohdanem Polonisem, prezentujemy wyjątkowe przykłady dawnych okuć, które opowiadają o funkcjonalności i estetyce minionych epok – mówi dr Katarzyna Darecka, kuratorka wystawy z Muzeum Gdańska. – W zrozumieniu historii tych przedmiotów pomogą także oryginalne, wielojęzyczne katalogi okuć z początku XX wieku, oferujące wybór, którego nie powstydziłyby się współczesne markety budowlane.

Wystawa będzie otwarta dla publiczności do 12 stycznia 2025 roku, z wyjątkiem dni świątecznych, poniedziałków oraz wtorków. Szczegółowe informacje oraz ceny biletów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Gdańska.

_{Klamki, zamki, kolumienki - montaż, DU, fot. P Wilczyńska, mat MG.}

Od rzemiosła do masowej produkcji

W przeszłości okucia okienne i drzwiowe, takie jak zawiasy, zamki, szyldy czy gałki, wytwarzano ręcznie techniką kowalską i ślusarską, głównie ze stali. W XIX wieku, w odpowiedzi na rozwój konstrukcji okiennych i potrzebę minimalizacji utraty ciepła, zaczęto stosować zawiasy czopowe oraz zasuwnice i zawrotnice z ozdobnymi klamkami. Pojawiły się również nowe systemy otwierania okien, umożliwiające ich lepsze dopasowanie do warunków użytkowych.

Produkcja maszynowa stopniowo zastępowała ręczne rzemiosło. Powszechne stały się wyroby z mosiądzu, cynku, żeliwa czy brązu, często galwanizowane, oksydowane lub niklowane, co nadawało im estetyki i trwałości. Reklamowano je w katalogach specjalistycznych firm, oferujących bogaty asortyment okuć, kapiteli czy elementów dekoracyjnych.

– Jedną z technik produkcji była metoda odlewania w skrzynkach formierskich, gdzie modele odlewanych przedmiotów odciskano w specjalnym piasku, a następnie zalewano ciekłym metalem – tłumaczy Remigiusz Pacer, kierownik Kuźni Wodnej w Oliwie i współkurator wystawy. – Inną, bardziej precyzyjną metodą było odlewanie na wosk tracony, stosowane do bardziej skomplikowanych zdobień. Gotowe odlewy poddawano obróbce cyzelierskiej i oksydowaniu, co podnosiło zarówno ich estetykę, jak i odporność na korozję.

_{Klamki, zamki, kolumienki - montaż, DU, fot. P Wilczyńska, mat MG.}

Nie tylko wystawa, ale i publikacja

Wystawie towarzyszy premiera książki dr Katarzyny Dareckiej „Drzwi i wrota w Gdańsku”, która ukazała się 14 listopada br. Ta licząca ponad 450 stron publikacja szczegółowo omawia historię gdańskiej stolarki drzwiowej od średniowiecza do współczesności. Książkę można nabyć w kasie Domu Uphagena w cenie 119 zł. Wydanie książki wsparły finansowo firma odzieżowa LPP S.A. z Gdańska oraz producent okien Ortis, producent okien.