Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku

Projekt budynku Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku został wybrany w międzynarodowym konkursie architektonicznym. Zwycięzcą międzynarodowego konkursu zostało Studio Architektoniczne "Kwadrat" Sp. z o.o. z Gdyni. Celem konkursu było wyłonienie najlepszej pod względem urbanistycznym, architektonicznym, funkcjonalnym oraz estetycznym koncepcji architektonicznej budynku wraz z koncepcją zagospodarowania terenu. Jury wyłoniło zwycięzcę spośród 129 złożonych prac konkursowych z całego świata. Uroczyste ogłoszenie wyników konkursu odbyło się 1 września 2010 r.

Decyzja o budowie Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku niesie głębokie przesłanie symboliczne. To tutaj, na Westerplatte, Wojna się rozpoczęła, więc tutaj powinien najgłośniej brzmieć krzyk przeciwko niej. Cóż lepiej może propagować idee antywojenne niż Muzeum przedstawiające procesy prowadzące do wojny i ukazujące jej dramatyczne skutki? Nasze Muzeum jest niemym projektem a jednak krzyczącym głośno w głowach i sumieniach ludzi. Gdańsk, jako miasto portowe, jest „korytarzem” wymiany myśli i poglądów ludzi. Ma więc wielki potencjał przekazywania wartości humanistycznych, w tym także tych antywojennych.

Całe zło wojny ukrywamy pod ziemią, a "światełko" nadziei dostaje się do środka szczeliną, która powstaje w momencie rozerwania skorupy przykrywającej plac dookoła Muzeum. Właśnie ta szczelina jest osią kompozycyjną całego założenia. Na powierzchni stanowi ona cięcie łączące wnętrze Muzeum ze światem zewnętrznym. Do wnętrza Muzeum wchodzimy pochylnią, zawieszoną nad szczeliną, zagłębiając się coraz bardziej w mroczny nastrój podziemia. Takie rozwiązanie głównego wejścia spowoduje stopniową zmianę nastroju zwiedzających: od zwykłej ciekawości, poprzez wyciszenie do niepokoju i stanu napięcia emocjonalnego. Ta gradacja emocji jest naszym zdaniem niezbędna do pełnego, świadomego przeżywania i chłonięcia idei antywojennych. Wchodzący do strefy zwiedzania docierają na najniższy poziom Muzeum (-14,00) i tam rozpoczynają swoją drogę poznania.

Szczelina wejściowa, wewnątrz budynku przekształca się w oś, na którą "nanizany" jest program muzeum. Zgodnie ze scenariuszem zwiedzania firmy Tempora, zwiedzający przechodzą do coraz to nowych przestrzeni, które obrazują kolejne etapy procesów prowadzących do wojny, omawiają kolejne fazy samej wojny i jej dramatyczne skutki. Pod szczeliną znajdują się przestrzenie, doświetlone światłem naturalnym, sprzyjające odpoczynkowi i zadumie. Pozwalają one na chwilę przystanąć aby zanalizować i przyswoić sobie wiedzę, którą chłoniemy pokonując kolejne etapy zwiedzania. Ścieżka zwiedzania wyprowadza ostatecznie zwiedzających na powierzchnię, co również ma symboliczny wydźwięk - ma prowadzić do przeświadczenia, że propagowanie idei antywojennych daje nadzieję na pokojowe współistnienie ludzi bez względu na poglądy, wyznania czy rasy. Mamy jednak pewność, że zwiedzanie Muzeum wstrząśnie ludźmi i wyjdą z tego obiektu poruszeni do głębi.

Układ funkcjonalny Muzeum oparliśmy na ogólnym założeniu, że zespoły związane bezpośrednio z funkcjami muzealnymi znajdą się w podziemiach obiektu. I tak znajdują się tam następujące zespoły:
• Zespół Strefy Wejściowej
• Zespół Sali Konferencyjnej
• Zespół Sal Wystawowych
• Zespól Pomieszczeń Technicznych
• Zespól Pomieszczeń Magazynowych
• Zespół Parkingów dla zwiedzających (295 MP)

W części nadziemnej (dominancie) znalazły się zespoły:
• Zespół Biblioteki
• Zespół Pomieszczeń Dydaktyczno-Merytorycznych

Osobnym obiektem nadziemnym jest jednokondygnacyjny budynek zlokalizowany przy ul. Stara Stocznia, w którym znajduje się:
• Zespół Pomieszczeń Administracyjno-Biurowych
• Zespół Hotelowy.

Całość dopełnia zagospodarowanie terenu, którego głównym elementem jest plac, spełniający funkcje ekspozycyjne, kompozycyjne oraz komunikacyjne (podjazdy dla VIP-ów, autobusów i dostaw). Plac oprócz funkcji kompozycyjnych pełni także, w swej południowej części, rolę powierzchni wystawowych zarezerwowanych dla wystaw plenerowych (znajduje się tam również schron z czasów wojny). Część placu, przylegająca do powierzchni pod wystawy plenerowe, łączy się kompozycyjnie z kanałem Nowej Raduni, gdzie umiejscowiono przystań kajakową dla turystów zwiedzających Gdańsk od strony rzeki.

Ukształtowanie placu wokół obiektu podkreśla związki Muzeum z otaczającą zabudową. Kierunki głównych dojść do obiektu wynikają z przestrzennych relacji między ważnymi elementami tworzącymi tożsamość miasta. Od strony Głównego Miasta (m.in. Bazylika Mariacka) ulicą Grodzką, prowadzi do Muzeum ciąg pieszy, który trafia na główną oś kompozycyjną założenia i prowadzi zwiedzających wprost do podziemi Muzeum. Sama oś kompozycyjna łączy w linii prostej projektowany obiekt z wyspą Ołowianką i Filharmonią Bałtycką na niej stojącą. Proponujemy aby to połączenie było nie tylko połączeniem wizualnym ale także komunikacyjnym. Miasto od jakiegoś czasu planuje budowę kładki na Ołowiankę. Jej lokalizacja prawie dokładnie pokrywa się z naszą osią kompozycyjną. Takie połączenie mogłoby więc być fragmentem trasy turystycznej łączącej ważne miejsca na mapie Gdańska. Nie mniej ważne jest także połączenie Muzeum z ważnym, w aspekcie Wojny, obiektem Poczty Gdańskiej. Stąd jednym z ważniejszych ciągów pieszych jest dla nas ten biegnący kładką nad kanałem Nowej Raduni. Od strony ulicy Wałowej i Starej Stoczni prowadzą do obiektu główne ciągi komunikacji kołowej. Są tu także zaaranżowane podjazdy dla VIP-ów, indywidualnych zwiedzających jak i dla dostaw do Muzeum. Idąc pieszo ulicą Stara Stocznia trafiamy wprost na dominantę wyłaniającą się z ziemi. Forma dominanty, przebijająca się przez betonową płytę placu, z pewnością kojarzyć się będzie każdemu w indywidualny sposób. Nikt nie będzie jednak miał wątpliwości, że jest ona tylko fragmentem większej całości, która skrywa się pod ziemią. Będzie więc wymuszała chęć wejścia wgłęb, pod ziemię.

Forma obiektu jest uzewnętrznieniem emocji, jakie wywołał u autorów temat Konkursu. Pomimo tego, że koncepcja przestrzenna Muzeum powstała na bazie emocji związanych z II Wojna Światową, to nie jest ona w żaden sposób komentarzem do któregokolwiek epizodu wojny, nie jest też próbą przedstawienia jakiejś konkretnej budowli związanej z działaniami wojennymi. Jest po prostu emocjonalnym, zewnętrznym wyrazem uczuć, które przeżywa każdy człowiek porażony ogromem tragedii będących wynikiem wojny. Prowadzona przez Hitlera wojna spowodowała, na wiele lat, podział Świata na pełnoprawne państwa i ich wasali, na ludzi i "podludzi" pokryła kontynenty "skorupą" zniewolenia. Rozerwanie tej skorupy nastąpiło dopiero wspólnym wysiłkiem zaatakowanych państw. Tę historyczną symbolikę urzeczywistniliśmy w koncepcji Muzeum II Wojny Światowej. Obiekt Muzeum wyłaniający się spod betonowej skorupy placu i rozrywający ją, ma obrazować sprzeciw i konieczność działania przeciwko ideom totalitarnym, które za cel stawiają sobie zniewolenie człowieka.

Ta śmiała koncepcja przestrzenna jest naszym zdaniem adekwatna do idei, którą ma symbolizować i do rangi miejsca, w którym powstanie. Miejsce w tym przypadku jest szczególnie symboliczne, ponieważ Gdańsk, a w szczególności jego Główne Miasto, zostało zniszczone w wyniku działań wojennych i celowego burzenia miasta. W swoich rozważaniach prekoncepcyjnych doszliśmy do wniosku, że żaden obiekt (także Muzeum) stojący, w kontekście zabytkowych kamienic Głównego Miasta, nie powinien" konkurować" z nimi. Powinien być to raczej rodzaj monumentu - symbolu, w swej wymowie neutralnego w otoczeniu istniejącej, historycznej zabudowy. Stąd pomysł, aby całe Muzeum "zanurzyć" w ziemi a ponad nią wydobyć jedynie fragment symbolizujący sprzeciw ideom totalitarnym.

Część podziemna Muzeum jest zaprojektowana jako wanna szczelna fundowana bezpośrednio na warstwach nośnych gruntu. Poziom zalegania warstw nośnych, określony w badaniach geologiczno-inżynierskich gruntu, ustalony został na 7,5 do 10,0 mppt. Warstwy nienośne występują jednak także na rzędnej ok. 13,5 mppt. Jedynym sposobem posadowienia obiektu o gabarytach Muzeum jest oparcie go bezpośrednio na warstwach nośnych gruntu (poprzez palowanie, studnie itp.). Najprostszym rozwiązaniem jest jednak usunięcie nienośnych warstw i wykonanie wanny szczelnej na nośnym gruncie. Takie właśnie rozwiązanie przyjęliśmy dla naszej inwestycji. Cała konstrukcja podziemia to konstrukcja żelbetowa (beton szczelny). Nadziemna część Muzeum ma także konstrukcję żelbetową. Ściany zewnętrzne zaprojektowane są warstwowo. Warstwę elewacyjną stanowią prefabrykowane, perforowane płyty z betonu barwionego w masie na czerwono. Stolarkę okienną i witryny zaprojektowano w wersji stalowej. Podobne rozwiązania materiałowe przewidziano dla budynku administracyjno-hotelowego przy ul. Stara Stocznia. Dopełnieniem obiektów kubaturowych jest plac otaczający Muzeum. Jego nawierzchnię stanowią płyty betonowe w kolorze czerwieni. Płyty ułożone są równolegle i rozdzielone szczelinami w których zaaranżowano zieleń (trawy, porosty itp.) oraz oświetlenie zewnętrzne.