Monument na Cmentarzu Żydowskim. Projekt pracowni Archiworks

By czas nie zaćmił… Monument upamiętniający masowe groby na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie projektu Archiworks

Czas i pamięć tworzą fundamenty historii. Łącznikiem między przeszłością a teraźniejszością jest architektura. Przestrzeń, w której żyjemy, nosi żywe ślady ludzkiego bytu, które i my pozostawiamy dla potomnych. W domu i biurze, na ulicach i w miejscach użyteczności publicznej – każdego dnia architektura towarzyszy nam nierozłącznie, stawiając nie tylko monumenty, ale też codzienne świadectwa naszego bycia tu i teraz. Doskonale zadają sobie z tego sprawę architekci z pracowni Archiworks, którzy choć na co dzień projektują głównie wnętrza publiczne, tym razem stanęli do nietypowego i bardziej kontemplacyjnego projektu. Dzięki pracy zespołu powstał Monument upamiętniający masowe groby na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie, który dostał nominację do Nagrody Architektonicznej Prezydenta miasta Warszawy w kategorii “Przestrzeń publiczna”.

Monument upamiętniający masowe groby na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie to wyjątkowy projekt autorstwa zespołu Archiworks, który współtworzą Karol Dzik, Krzysztof Matuszewski i Maciej Szpalerski. Zrealizowany w 2022 roku, stanowi symboliczne i emocjonalne miejsce pamięci, oddające hołd dziesiątkom tysięcy mieszkańców warszawskiego getta, którzy zmarli i zostali pochowani w tych masowych mogiłach w czasie II wojny światowej. Zrealizowany z inicjatywy Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie oraz Fundacji Dziedzictwa Kulturowego jest przykładem współczesnej architektury sakralnej, która łączy funkcję upamiętnienia z nowoczesną formą architektoniczną, ale też wzorcem udanej współpracy między architektami a społecznością lokalną w celu upamiętnienia ważnych miejsc pamięci wspólnotowej. Nic więc dziwnego, że spotkał się z uznaniem zarówno w środowisku architektonicznym, jak i wśród mieszkańców Warszawy, co potwierdza otrzymana w 2023 roku nominacja do prestiżowej nagrody architektonicznej, jaką jest Nagroda Architektoniczna Prezydenta miasta Warszawy. Rok rocznie, poczynając od 2014, wybrane do niej projekty i realizacje stanowią bowiem przegląd najlepszej i najważniejszej architektury Warszawy w XXI wieku.

Koncept pomnika został zrealizowany w pełnej harmonii z historycznym otoczeniem Cmentarza Żydowskiego. Konstrukcja nie narusza integralności przestrzeni, lecz podkreśla jej znaczenie jako miejsca pamięci. Stąd monument nie tylko upamiętnia, ale także pełni rolę przestrzeni do refleksji i medytacji. Jego lokalizacja i skala pozwalają na stworzenie intymnej atmosfery, w której odwiedzający mogą zatrzymać się i oddać hołd ofiarom.

Pomnik wyznaczają cortenowe ściany, które precyzyjnie podkreślają granice mogił. Materiał ten, z czasem pokrywający się naturalną warstwą rdzy, nie tylko wprowadza trwałość do struktury, ale również odwołuje się do estetyki przemijania. Pomiędzy ścianami ułożono płaszczyzny kamieni, które symbolizują pamięć o bezimiennych ofiarach. Kamienie, w tradycji Żydowskiej, mają wymiar głęboko symboliczny i są znakiem trwałej pamięci.

W centralnym punkcie przestrzeni zaprojektowano stalowy ażurowy postument. Kamienie ułożone w formie złamanej kolumny są symbolem przerwanego życia i nadziei. To wyrafinowany element, który wprowadza dynamikę do minimalistycznego otoczenia.

Użycie w projekcie metalu i naturalnych barw, przede wszystkim szarości, podkreśla powagę miejsca oraz jego historyczne znaczenie. Prosta kolorystyka nie dominuje nad otoczeniem, a jednocześnie staje się wyraźnym akcentem, który przyciąga uwagę odwiedzających.

- Projekt ten ma przede wszystkim znaczenie symboliczne. Odzwierciedla ideę pamięci i łączności z historią. Przemyślana przez nas dogłębnie forma architektoniczna sprawia, że monument działa na wyobraźnię, zachęcając odwiedzających do osobistej interpretacji historycznych wydarzeń. Symbolika w projekcie odwołuje się do tradycji żydowskiej, dzięki czemu jest bliska i zrozumiała dla odwiedzających, jak morze kamieni, które mają podkreślać trwałość i niezmienność wspomnienia o ofiarach – wyjaśniają architekci z pracowni Archiworks.

Monument na Cmentarzu Żydowskim to wyjątkowy przykład współczesnej architektury sakralnej i memorialnej. Jego subtelność, minimalistyczna forma i symboliczne znaczenie czynią go miejscem wyjątkowym, które zarówno oddaje hołd przeszłości, jak i zaprasza do refleksji nad współczesnością.

To dowód na wyjątkową wszechstronność pracowni Archiworks w dziedzinie architektury. Jej wyróżnikiem na rynku jest unikalne podejście do przestrzeni, łączące funkcjonalność z estetyką w sposób harmonijny i przemyślany. Każdy projekt Archiworks to efekt dbałości o szczegóły, tworzący miejsca, które nie tylko inspirują do działania, lecz także oddziałują na emocje i spełniają najwyższe standardy techniczne oraz użytkowe.

Archiworks płynnie porusza się między dużymi inwestycjami a realizacjami o symbolicznym wymiarze i wysokim ładunku emocjonalnym. Dobrym tego przykładem jest Monument na Cmentarzu Żydowskim w Warszawie – projekt, który pokazuje, że pracownia równie dobrze odnajduje się w przestrzeniach wymagających głębokiego szacunku, jak i w dynamicznych, codziennych przestrzeniach użytkowych.