„Miejsca w mieście”. Miastotwórczość na przykładzie projektów pracowni BBGK Architekci

Artykuł ten był jednym z chętniej czytanych felietonów na portalu w 2023 roku. „To słowo nie znajduje się w żadnym słowniku języka angielskiego, a jeszcze nie tak dawno było podkreślane przez Microsoft Word jako błąd ortograficzny” – pisał autor, wytykając wieloznaczność i nieostrość określenia, przy jednoczesnej zawrotnej karierze, jaką słowo zrobiło w instytucjonalnym, inwestorskim i medialnym dyskursie architektoniczno-urbanistycznym. „Im częściej słyszę to słowo, tym mniej je rozumiem”, konstatował de Graaf, wyrażając wątpliwość wobec promowania koncepcji placemakingu bez uprzedniego uzasadnienia potrzeby placemakingu i jasnego określenia, czym on właściwie jest.

W polskiej przestrzeni językowej podobnym terminem byłaby prawdopodobnie “miastotwórczość” – pojęcie, które w ostatnich latach zyskało popularność, pojawiając się w nomenklaturze samorządowej i sektorze pozarządowym, dyskursie akademickim i medialnym czy samej teorii i praktyce architektonicznej. Czy jego definicja jest równie nieostra i problematyczna? Jak rozumiane jest pojęcie “miastotwórczości” i czym różniłaby się ona choćby od “urbanistyki”? Już sama wielość i zróżnicowanie odwołujących się do tej koncepcji podmiotów może być podpowiedzią co do jej wielowymiarowej, interdyscyplinarnej specyfiki.

“W naszej opinii miastotwórczość to przywracanie miasta człowiekowi, czyli projektowanie miast, w których mieszkańcy są podmiotem” – tłumaczy architekt i urbanista Konrad Grabowiecki, jeden z założycieli pracowni BBGK Architekci. Pracownia specjalizuje się w masterplanach, czyli kompleksowo zaprojektowanych fragmentach miast, które architekci BBGK określają właśnie jako “miejsca w mieście”. Konrad Grabowiecki podkreśla potrzebę bardziej wielowymiarowego myślenia o mieście, która bierze się z dynamicznych przemian społecznych, politycznych czy technologicznych. Miasta, jak uzasadnia architekt, są aktualnie areną tych przemian:

“Współcześnie miasta są wyzwaniem i jest to wyzwanie na wielu płaszczyznach. Coraz większy procent globalnej populacji mieszka w miastach, co stawia przed nami szereg wyzwań planistycznych, społecznych i środowiskowych”.

Dlatego też koncepcja „miastotwórczości” wychodzi poza stricte materialne myślenie o przestrzeni miejskiej, kładąc akcent na jej społeczny wymiar i społeczne „performowanie” poszczególnych miejsc. Jak tłumaczy architekt Wojciech Kotecki, współzałożyciel pracowni BBGK Architekci, takie rozumienie miasta i przestrzeni publicznych przekłada się na projektowanie miejsc, wokół których tworzy się lokalna społeczność czy swojego rodzaju wspólnota. Z tej perspektywy architektura i urbanistyka stają się scenerią dla aktywności i interakcji społecznych, przestrzenną ramą dla zachodzenia procesów społecznych.

Architekci BBGK wskazują na osadzenie tej koncepcji w myśli znanego duńskiego urbanisty, architekta i analityka przestrzeni miejskich prof. Jana Gehla, inicjatora transformacji przestrzeni miejskiej Kopenhagi, dzięki której uznawana jest za jedno z najbardziej przyjaznych miast do życia. Myśl tę wyraża słynny cytat badacza, że “my kształtujemy miasta, a one kształtują nas”. Jan Gehl, w oparciu o wieloletnią praktykę badawczą, określił fizyczne warunki, które sprzyjają zacieśnianiu się relacji między mieszkańcami miast, czyli innymi słowy – lokalności. To zwarta, spójna i kompaktowa struktura miejska z systemem przestrzeni publicznych – takich jak ulice, place, parki czy skwery – oraz o zróżnicowanym programie funkcjonalnym. Współcześnie, w obliczu wyzwań spowodowanych kryzysem klimatycznym, jakości te zasadne są już nie tylko z perspektywy społecznej, ale też środowiskowej.

Jak stwierdzają architekci z pracowni BBGK Architekci, w Polsce w ostatnich latach odnotować można zwrot ku idei miejskości.

“Miejskość została rozpoznana przez mieszkańców miast jako wartość, jako coś, co wpływa pozytywnie na jakość życia. Jeszcze przed kilkoma laty luksusem było zamieszkanie na grodzonym osiedlu, najlepiej na dalekich przedmieściach. To się wyraźnie zmieniło. Aktualnie za luksus uznawana jest nie izolacja, a bycie w mieście i bycie blisko miejskiego życia – tradycyjne doświadczenie miejskości jak na przykład możliwość spotkania się z innymi ludźmi na miejskim placu, przejścia się ulicą z zielenią i usługami w parterach, załatwiania codziennych spraw w funkcjonalnych i atrakcyjnych przestrzeniach” – stwierdza Wojciech Kotecki.

Przykładem tej tendencji jest wielofunkcyjny kompleks mieszkalno-usługowy NOHO ONE autorstwa BBGK Architekci, który powstaje aktualnie na terenie po dawnej fabryce Polfy w Warszawie. Poprzemysłowa działka o powierzchni 5 ha leży w samym centrum Woli, która w ostatnich latach staje się nowym, biznesowym centrum Warszawy. NOHO ONE nie tylko nie będzie ogrodzonym osiedlem, ale stworzy nowy kwartał miasta z ulicami, rozległym miejskim placem o wymiarach 130x45 m oraz zielonymi skwerami. Kompleks już na etapie projektowym został zaplanowany w taki sposób, by jego układ urbanistyczny uzupełniał strukturę miejską na pofabrycznym terenie oraz ustanawiał połączenia komunikacyjne stanowiące kontynuację okolicznych ciągów pieszych – zszywając tym samym miejską tkankę tej części Woli. Jak tłumaczy Wojciech Kotecki:

“Masterplan NOHO ONE został pomyślany jako fragment miasta z systemem zróżnicowanych przestrzeni publicznych – miejsc, przez które można płynnie przechodzić, zanurzając się w pełni doświadczenia bycia w mieście”.

Podobną zasadą architekci kierowali się w przypadku masterplanu Nowego Portu w Bydgoszczy. Nowy Port to projekt nowego kwartału miasta na działce po fabryce Befany, który znajduje się w pobliżu Starego Miasta, bezpośrednio nad Brdą. W tym przypadku na poprzemysłowym terenie architekci zaplanowali m.in. miejską aleję z szerokimi chodnikami, dwoma szpalerami rozłożystych platanów i lokalami usługowymi w przyziemiach, pieszy pasaż z zielenią oraz publiczny bulwar nad rzeką. Jednym z priorytetów projektowych było również zachowanie tożsamości miejsca oraz pamięci p jego ponadstuletnim dziedzictwie przemysłowym. Bazą dla układu urbanistycznego całego kwartału są pochodzące z XIX-wieku obiekty pofabryczne, które zostały odrestaurowane i wyeksponowane. Warstwa nowej zabudowy mieszkaniowej została dostosowana skalą do skali śródmiejskich ulic Bydgoszczy. Ponad nią będą wznosić się cztery dominanty wysokościowe formie 11-kondygnacyjnych, 36-metrowych punktowców rysujących się w panoramie miasta i kreślących spektakularny waterfront od strony rzeki. Pierwsze efekty rewaloryzacji tej części miasta można już zobaczyć nie tylko na papierze – niedawno sfinalizowano pierwszy etap inwestycji, w ramach którego powstało 7 nowych budynków o funkcjach mieszkalnych, usługowych i biurowych.

Jeszcze innym przypadkiem jest Modern Mokotów w Warszawie, osiedle, które powstaje na stołecznym Służewcu. Ta część miasta przez kilka dekad pozostawała monofunkcyjną dzielnicą biurową. Brak zróżnicowania funkcjonalnego negatywnie wpływał na codzienne użytkowanie tej przestrzeni, uniemożliwiając użytkownikom – w znacznej mierze pracownikom tamtejszych biur – zaspokojenia pozostałych potrzeb, a przede wszystkim przyczyniał się do paraliżu komunikacyjnego w “godzinach szczytu” wyznaczanych godzinami pracy biurowej. Masterplan Modern Mokotów to plan przekształcenia części dzielnicy w osiedle mieszkaniowe, które wprowadza zróżnicowanie funkcjonalne, tym samym czyniąc ją bardziej zrównoważoną w wymiarze społecznym i środowiskowym.

W mieszkaniach zamieszkać będą mogli pracownicy pobliskich biur, co skróci codzienne dystanse użytkownikom i zmniejszy konieczność przemieszczania się pomiędzy dzielnicami, umożliwiając zaspokojenie codziennych potrzeb w dystansie pieszym, jazdy rowerem bądź kilku minut jazdy komunikacją miejską. Do realizacji zasady zrównoważonej mobilności przyczynia się również fakt, że osiedle powstaje wokół istniejącej infrastruktury transportu publicznego – w promieniu 80 m znajdują się przystanki tramwajowe i autobusowe. Z myślą o osobach poruszających się przy pomocy jednośladów powstaną ścieżki rowerowe, ponad 3600 miejsc postojowych dla rowerów oraz samoobsługowe warsztaty rowerowe z myjniami. Zaś betonowy parking od strony ulicy Wołoskiej planowo zostanie przekształcony w park linowy.

Wprowadzając zasady zrównoważenia społecznego i środowiskowego do masterplanu Modern Mokotów architekci z pracowni BBGK Architekci nie ograniczyli się do rozwiązań z zakresu infrastruktury komunikacyjnej. Projekt uwzględnia powstanie nowej szkoły podstawowej dla 650 uczniów. Będzie ona służyć zarówno mieszkańcom nowego osiedla, jak i innym mieszkańcom Służewca – którzy otrzymają tym samym realną alternatywę dla poruszania się samochodem.

Zaloguj się jako Użytkownik aby móc dodawać komentarze.