Sztuka: Carillon Ratusza Głównego Miasta w Gdańsku przypomni litewskiego twórcę

_{Dzwony carillonu z sal wystawowych w Ratuszu Głównego Miasta, mat. Muzeum Gdańska. Zdjęcie przedstawia trzy dzwony. Na dzwonach łacińskie inskrypcje.}

W 2025 roku Ratuszowy carillon w Gdańsku włączy się w obchody 150. rocznicy urodzin Mikalojusa Konstantinasa Čiurlionisa – wybitnego litewskiego kompozytora, malarza i grafika. Choć Čiurlionis przez pierwsze 30 lat życia mówił po polsku i był związany z polską kulturą, m.in. studiując kompozycję w Warszawie pod kierunkiem Zygmunta Noskowskiego, jego postać pozostaje w Polsce stosunkowo mało znana.

Aby uczcić jego dorobek, codziennie przed godziną 15.00 z wieży Ratusza Głównego Miasta rozbrzmiewać będą krótkie opracowania muzyczne dzieł Čiurlionisa, wyłonione w ramach międzynarodowego kursy gry na carillonie i aranżacji na carillon automatyczny.

Projekt, realizowany przez Akademię Muzyczną im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku, Muzeum Gdańska oraz litewskie instytucje kultury, jest przykładem owocnej współpracy międzynarodowej. Wpisuje się on w planowane obchody roku Mikalojusa Konstantinasa Čiurlionisa na Litwie, których celem jest przybliżenie dorobku artysty polskim i zagranicznym odbiorcom.

_{Gdańsk. Ratusz Głównego Miasta. Carillon, fot. Dariusz Kula, mat. Muzeum Gdańska. Zdjęcie przedstawia widok od dołu na dzwony carillonu i sklepienie szczytu wieży Ratusza.}

Carillon i jego tradycje w Gdańsku

Początki carillonów w Gdańsku sięgają 1561 roku, gdy pierwszy instrument zamontowano na wieży Ratusza Głównego Miasta. Dziś miasto szczyci się trzema zestawami dzwonów: na Ratuszu, na wieży kościoła św. Katarzyny oraz w mobilnym instrumencie "Gdańsk". Na co dzień dzwony Ratusza grają krótkie melodie automatyczne w godzinach 8:00–21.00, stanowiąc integralną część muzycznego krajobrazu miasta. Koncerty na żywo odbywają się w piątki o 11.00 i w soboty o 12.05 oraz w wybrane święta. Transmisje są dostępne online (Facebook).

Dokładny repertuar codziennych melodii automatycznych można znaleźć na stronie: www.carillongdansk.pl

Międzynarodowy konkurs i warsztaty

W 2025 roku specjalnie przygotowane aranżacje utworów Čiurlionisa, takich jak preludia, mazurki, impromptu i kanon, będą odtwarzane z carillonu automatycznego przez sześć miesięcy. Każdy z sześciu nagrodzonych utworów zagości w repertuarze przez jeden miesiąc. W drugiej połowie roku repertuar zostanie powtórzony lub wzbogacony o nowe aranżacje.

– Aranżacje powstały w wyniku konkursu zorganizowanego przez Muzeum Gdańska we współpracy z Akademią Muzyczną w Gdańsku. Konkurs był efektem warsztatów, podczas których uczestnicy zdobywali wiedzę na temat tworzenia muzyki na carillony automatyczne. Warsztaty, które odbyły się w listopadzie 2024 roku, prowadziła Laura-Marie Rueslåtten, ceniona carillonistka z Oslo – mówi Monika Kaźmierczak, carillonistka miejska z Muzeum Gdańska. – W jury konkursu zasiedli wybitni przedstawiciele świata muzyki i kultury, m.in. Rokas Zubovas, litewski pianista i prawnuk Čiurlionisa, kompozytorzy: Giedrius Kuprevičius z Kowna i Gintaras Sodeika z Wilna, a także attaché kulturalna Ambasady Republiki Litewskiej w Polsce Ana Kočegarova-Maj oraz carilloniści Laura-Marie Rueslåtten i Richard de Waardt z Rotterdamu. Gdańsk reprezentowali Monika Kaźmierczak oraz Kamil Cieślik.

Nagrodzone aranżacje stworzyli Marek Michalak, Artur Samul, Sandra Tracz, Zuzanna Podolak i Rafał Potocki. Ich prace doceniono za subtelne oddanie charakteru dzieł Čiurlionisa i ich doskonałe dostosowanie do specyfiki instrumentu, jakim jest carillon automatyczny.

_{Gdańsk. Ratusz Głównego Miasta, fot. Dariusz Kula, mat. Muzeum Gdańska. Zdjęcie przedstawia widok na kamienice Długiego Targu na tle błękitnego nieba. W tle wieża Ratusza Głównego Miasta i Dwór Artusa.}

Mikalojus Konstantinas Čiurlionis (1875–1911)

Mikalojus Konstantinas Čiurlionis (pol. Czurlanis) był wybitnym litewskim kompozytorem, malarzem i grafikiem, uznawanym za jednego z pionierów symbolizmu i modernizmu w sztuce litewskiej. Urodził się 22 września 1875 roku w Oranach (obecnie Varėna) na Litwie.

Choć wychowany w polskojęzycznym środowisku i mówiący po polsku do 30. roku życia, Čiurlionis swoją twórczością przyczynił się do rozwoju litewskiej tożsamości kulturowej. Studiował w Warszawie u Zygmunta Noskowskiego oraz w Lipsku, gdzie rozwijał umiejętności w zakresie kompozycji. W swojej muzyce łączył romantyzm z elementami symbolizmu, tworząc niezwykle oryginalne dzieła, takie jak symfoniczne poematy „Las” i „Morze”.

Jego pasją była również sztuka wizualna. Stworzył około 300 obrazów, w których splatał motywy kosmiczne, baśniowe i duchowe, często nawiązując do muzyki. Był prekursorem synestezji w sztuce, a jego obrazy do dziś inspirują artystów na całym świecie.

Mimo krótkiego życia, Čiurlionis pozostawił po sobie bogaty dorobek artystyczny. Jego twórczość, ukazująca głębokie związki między muzyką a malarstwem, stała się symbolem odrodzenia litewskiej kultury na początku XX wieku. Już w 1911 roku odbyły się w Wilnie i Kownie pierwsze pośmiertne wystawy jego obrazów. W tym samym roku jego prace pokazano w Moskwie, a w 1912 – w Petersburgu.

Imię Čiurlionisa noszą liczne instytucje i miejsca na Litwie i poza nią. W Kownie jego imieniem nazwano Narodowe Muzeum Sztuki, najstarsze na Litwie, otwarte w 1921 roku. W Druskiennikach znajduje się Muzeum Pamięci Čiurlionisa, ulokowane w dawnym domu artysty, a także pomnik oraz ulica jego imienia. Wilno uhonorowało go Narodową Szkołą Sztuki oraz Międzynarodowym Konkursem Muzycznym, odbywającym się co cztery lata.

Na świecie jego nazwisko upamiętniają m.in. ulice w Mińsku i Grodnie, a także górskie szczyty – na Pamirze oraz arktycznej Wyspie Hoockera. W Polsce, w podwarszawskim Pustelniku, gdzie zmarł, znajduje się tablica pamiątkowa. W Chicago społeczność litewska otworzyła Galerię Sztuki jego imienia.