Dni Żydowskie w Krakowie

•  28 czerwca 2009, niedziela , godzina 12.00,
„Kultura i sztuka Żydów w przedwojennej Polsce” zwiedzanie ekspozycji judaików z komentarzem kustosza. Prowadzenie: Anna Lebet-Minakowska
Galeria Rzemiosła Artystycznego - Judaika

Życie w przedwojennym polskim sztetlu płynęło swoim, specyficznym trybem, każdy tu miał swoje miejsce i mógł się czuć bezpieczny. Mieszkańcy miasteczka różnili się jednak między sobą obyczajami, terminami obchodzenia świąt i ich charakterem, wystrojem mieszkania i ubiorem.
Jak ubierały się Żydówki, a jak ich mężowie mieszkający w przedwojennych polskich sztetlach? Jak wyglądało ich codzienne życie? Odpowiemy na te i inne Państwa pytania. Zapraszamy do zapoznania się z najcenniejszą w Krakowie kolekcją judaików. Tematem problemowego zwiedzania, z komentarzem kustosza Anny Lebet-Minakowskiej, będzie „Kultura i sztuka Żydów w przedwojennej Polsce”.
 
•  30 czerwca 2009, wtorek, godzina 16.00, 
wykład: „ Synagoga a kościół. Symboliczny wystrój miejsca modlitwy”. Prezentacja multimedialna. Prowadzenie: Anna Lebet-Minakowska
Sala „U Samurajów”.
 
Osoba wychowana w Polsce, w kulturze chrześcijańskiej, której znany jest wygląd kościoła katolickiego, wchodząc do synagogi – żydowskiego miejsca modlitwy – nie może oprzeć się wrażeniu, że wystrój obu tych miejsc jest podobny. Przy wejściu do synagogi, podobnie jak w kościele katolickim, przy drzwiach znajduje się zbiornik z wodą. Zgodnie z rytuałem każdego wchodzącego na modlitwę obowiązuje nakaz umycia rąk. Do tego celu służy pojemnik z wodą (hebr. kijor) oraz tzw. kwarty, naczynia z dwoma uszami, używane do umywania rąk przed wejściem do synagogi. Dwuuszne naczynia dawały możliwość obmycia rąk bez dotykania już oczyszczoną dłonią drugi raz tego samego ucha. Obmywano najpierw jedną dłoń, w którą następnie brano czyste ucho naczynia, i obmywano drugą rękę.
Wchodząc przez przedsionek, na wschodniej ścianie widzimy wyraźnie wyodrębnioną część – szafę lub wgłębienie w ścianie, zwane aron (ha-)kodesz, zasłonięte bogato dekorowaną tkaniną – parochetem. Szafa mieści się w ścianie skierowanej w kierunku Izraela – na wschód. Obok umieszczone jest „wieczne światło” (hebr. ner tamid) – lampa symbolizująca biblijne przykazanie: Ty rozkażesz Synom Izraela, aby przynieśli do świecznika oliwę czystą, wyciśniętą z oliwek, dla ciągłego podtrzymywania światła w lampie w Namiocie Spotkania na zewnątrz zasłony, która jest przed świadectwem (Wj 27, 20-21).

Zwyczajowo po prawej stronie znajduje się pulpit kantora, w aszkenazyjskich synagogach nieco niżej, zgodnie ze słowami: Z głębokości wołam do Ciebie, Panie. Panie usłysz głos mój... (Ps 130,1). Z tego miejsca prowadzone są niektóre modlitwy. Przed pulpitem umieszcza się sziwiti – często o kształtcie plakiety ze słowami: Stawiam sobie zawsze Pana przed oczy (Ps 16, 8).

Choć nie jest to konieczne, w widocznym miejscu obok aron(ha-)kodesz lub bimy umieszcza się wieloramienny świecznik zwany menorą. Niegdyś był on sześciu- lub ośmioramienny i służył głównie do oświetlenia wnętrza. Obecnie to często siedmioramienny kandelabr nawiązujący wyglądem do menory ze Świątyni Jerozolimskiej.
Centralnie w synagodze umieszczona jest bima – rodzaj podwyższenia, na której znajduje się stół (hebr. szulchan) – na nim kładzie się do czytania zwoje Tory. Funkcja bimy ma odniesienie do fragmentu z księgi Nehemiasza: Pierwszego dnia miesiąca siódmego przyniósł Prawo przed zgromadzenie (...) I czytał z tej księgi zwrócony do placu znajdującego się przed Bramą Wodną (...) Pisarz Ezdrasz stanął na drewnianym podwyższeniu, które zrobiono w tym celu (...) Ezdrasz otworzył księgę na oczach całego ludu - znajdował się bowiem wyżej niż cały lud (...) (Ne 8, 2-4).
Z podobnymi elementami wystroju spotykamy się w kościele katolickim – tabernakulum (łac. tabernaculum – namiot) to zazwyczaj szafka, czasem umieszczona w niszy ołtarza, w której przechowywana jest Eucharystia. To zarazem najświętsze miejsce w kościele. Pierwotnie ołtarze w kościołach były orientowane. Do końca XIII wieku powszechnie występował w Kościele katolickim zwyczaj osłaniania wolno stojącej mensy czterema zasłonami. Zasłona przednia i tylna były zasuwane na część mszy od kanonu do komunii. Używano ich zarówno przy ołtarzach głównych, jak i przy bocznych. Wieszano je zazwyczaj na prętach rozpiętych między kolumienkami stojącymi po bokach ołtarza. Zasłony sporządzano z różnego rodzaju tkanin, zależnie od stopnia zamożności kościoła czy ofiarodawcy.
Bezpośrednio przed ołtarzem lub z boku umieszczona jest lampka wiecznego światła (pierwotnie oliwny kaganek), w którym stale pali się światło. Współcześnie lampka wiecznego światła została zastąpiona elektryczną żarówką lub stylizowaną lampą elektryczną stojąca obok lub na ołtarzu.
Obok ołtarza zazwyczaj umieszcza się pulpit, przy którym prowadzone są niektóre nabożeństwa, a w czasie sprawowania Eucharystii odczytywane fragmenty Pisma, prowadzona modlitwa wiernych i śpiewane psalmy.
Anna Lebet-Minakowska

WARSZTATY DLA DZIECI
•  28 czerwca 2009, niedziela, godzina 11.30
„Przez Morze Czerwone do Ziemi Obiecanej - czyli skąd się wzięło święto Paschy”. Warsztaty dotyczące Święta Paschy.
Warsztaty staną się okazją do przybliżenia zwyczajów związanych z żydowskim świętem Paschy. Dzieci będą mogły nie tylko poznać to święto, dzięki przedmiotom zgromadzonym w Galerii Judaików (Galeria Rzemiosła Artystycznego), ale również uczestniczyć we wspólnej zabawie, przygotowywaniu smakołyków (potrawy sederowej) i zajęciach plastycznych.
 
•  28 czerwca 2009, niedziela, godzina 13.30
„Radość pod chupą, czyli jak wygląda ślub żydowski"
Co to jest chupa? Dlaczego trzeba uważać na szkło? Jak wyglądają ślubne
podarunki? Spróbujemy odpowiedzieć na te i inne pytania. Podczas warsztatu
dzieci będą mogły zapoznać się z ciekawymi obyczajami ceremonii żydowskich
zaślubin, przebrać się, a także nauczyć tańca weselnego.
Prowadzenie:  Anna Grzelak i Marta Sztwiertnia


Wydarzenia wpisane do programu 19. Festiwalu Kultury Żydowskiej.