Rewitalizacja przestrzeni publicznej w Rybniku

Rewitalizacja ulic Powstańców Śląskich, Sobieskiego i Placu Jana Pawła II w Rybniku, czyli o starych szlakach i nowych potrzebach.


Koncepcja Rewitalizacji ulic Powstańców Śląskich, Sobieskiego i placu Jana Pawła II, która powstała powstała w roku 2012 w naszej pracowni, jest próbą przeciwstawienia się odpływowi konsumentów z obszaru uznawanego niegdyś za ścisłe centrum Rybnika. Opracowanie powstało w ścisłej współpracy z Wydziałami Dróg i Komunikacji UM Rybnika oraz Rybnickimi Służbami Komunalnymi. Jego celem jest zahamowanie procesów degradacji omawianego obszaru i wytyczenie zasad postępowania mających doprowadzić do jego ponownej aktywizacji.


Cel opracowania
Podstawowym zadaniem stało się opracowanie strategii, w wyniku której nastąpiłoby przyciągnięcie do rewitalizowanej części miasta jak największej ilości mieszkańców i osób przyjezdnych i ponowne zainteresowanie prywatnych inwestorów tym obszarem. Po wstępnej analizie w zakres opracowania postanowiono wciągnąć ulicę Św. Jana z dojściem do Kampusu oraz skwer przy Placu Jana Pawła II.


Planowane działania podzielić można umownie na tak zwaną "część twardą", obejmującą swym zakresem przebudowę układu komunikacyjnego w omawianej części miasta, zamianę ciągu ulic Sobieskiego - Powstańców na deptak, przebudowę placu Jana Pawła II, remont i wzmocnienie infrastruktury i modernizację skweru przy Bazylice, oraz na "część miękką" polegającą na organizowaniu w tym miejscu szeregu imprez i iwentów przyciągających jak największą liczbę uczestników. Ta część strategii realizowana ma być przy wsparciu organizacji pozarządowych i części instytucji miejskich. Jak mówią doświadczenia z innych programów rewitalizacyjnych bez szerokiej partycypacji społecznej i aktywnego włączenia się mieszkańców i zainteresowanych podmiotów gospodarczych w kompleksowe działania na opracowywanym obszarze, nawet najkosztowniejsze działania w "części twardej" mogą nie przynieść spodziewanych rezultatów, a nawyki poruszania się mieszkańców po mieście się nie zmieniają.


Zmiany w układzie komunikacyjnym
Punktem wyjścia dla części technicznej rewitalizacji jest nowy układ komunikacyjny podporządkowany zasadzie preferującej w śródmieściu transport pieszy, rowerowy i publiczny z dopuszczeniem ograniczonego indywidualnego transportu samochodowego i eliminowaniem ruchu tranzytowego.


Deptak
Ulice Sobieskiego i Powstańców Śląskich mają około 10 m szerokości. Deptak podzielony został na trzy pasma. Pierwsze, północne o szerokości 4m stanowi ciąg pieszy z dopuszczonym okazjonalnie jednokierunkowym ruchem samochodów dostawczych, pojazdów służb miejskich i wozów ratunkowych. Pasmo środkowe, również 4-o metrowej szerokości stanowi tak zwaną strefę aktywności. W tym miejscu stawiane mają być ogródki letnie dla lokali gastronomicznych z obu stron deptaka. Tutaj organizowane mają być imprezy i iwenty, jak np. kiermasze, okazjonalne wystawy itp., mające na celu ściągnięcie na deptak jak największej ilość osób. Pasmo południowe o szerokości 2 m jest przeznaczone tylko dla pieszych. Podział na pasma widoczny ma być w rysunku posadzki. Na granicy strefy aktywności i pasma południowego zlokalizowano ciąg specjalnie zaprojektowanych latarni ulicznych o wysokości ok 5.5m, stałe siedziska i skrzynki przyłączeniowe z mediami niezbędnymi do zasilania pasa aktywności. Rozpoczęto projekt budowy ciepłociągu, do którego będą mogły podłączać się posesje usytuowane przy deptaku.


W pięciu miejscach rysunek posadzki zmieniać będzie rytm wyznaczając "place" o funkcji i charakterze różnym od pozostałej części ciągu. Są to kolejno plac Wejścia, plac Światła, plac Przejścia, plac Opowieści i plac Wody. Nazwy nie mają znaczenia administracyjnego, a jedynie oddają cechy użytkowe i kompozycyjne tych przestrzeni.


Plac Wejścia
Plac przed kościołem Matki Boskiej Bolesnej stanowi drugi obok Rynku punkt zasilający deptak od strony zachodniej. W przyszłości planowane jest przedłużenie powierzchni placu w kierunku Kampusu. Wokół pomnika Św. Jana Nepomucena zaprojektowana została owalna ława, na której zbierać może się młodzież akademicka i inni mieszkańcy.


Plac Światła
Placyk u zbiegu ulic Sobieskiego i św Jana w ciągu dnia oświetlany jest z trzech kierunków: wschodniego, południowego i zachodniego przez promienie słońca wpadające pomiędzy okalającymi go wysokimi kamienicami. Daje to zmienne i niezwykle interesujące układy oświetlenia. W miejscu dobrze widocznym ze wszystkich kierunków, powstać ma tu kompozycja przestrzenna z przeźroczystych i refleksyjnych materiałów przepuszczających i odbijających promienie słoneczne. Po zapadnięciu zmroku uruchamiane mają być światła laserowe sprzężone z czujnikami ruchu. Istnieje możliwość zastosowania różnych sekwencji świateł, a nawet udostępnienie sterowania nimi przez internet.


Plac Przejścia
Trakt północ - południe (Gliwicka, Łony ) krzyżuje się z projektowanym deptakiem właśnie na placu Przejścia. Rozciągnięcie powierzchni ciągu pieszego na całe skrzyżowanie i wyniesienie go w stosunku do powierzchni jezdni, w połączeniu z korektą sygnalizacji świetlnej, zapewnić ma przede wszystkim bezpieczeństwo osobom poruszającym się po deptaku. Powinno to również mentalnie połączyć wschodni i zachodni odcinek traktu.


Plac Opowieści
W połowie drogi między placem Przejścia a Bazyliką zawężenie ulicy Powstańców nie pozwala na wydzielenie wystarczająco szerokiego pasa aktywności. Miejsce to wykorzystane ma być na potrzeby niezwykle interesującego, rozłożonego na wiele lat eksperymentu. W centralnej części zainstalowane ma być urządzenie multimedialne, za pomocą którego przechodnie zapoznać będą się mogli z krótkimi, mówionymi formami literackimi, radiowymi i multimedialnymi o szeroko rozumianej tematyce rybnickiej. Może to być historia miasta, dzielnic, grup zawodowych i narodowych, historie domowe, zwyczaje, tradycja i gwara, nagrania archiwalne głosów ludzi, muzyki itd. Wybór tematyki, grupy wiekowej odbiorcy i formy (od rzeczowej, popularnonaukowej formy po gawędę i anegdotę) dokonywany będzie za pomocą odpowiedniego klucza lub losowo. Zakres tematów miałby być stale rozszerzany i uzupełniany. "Opowieści Rybnickie" snute wprost na ulicy, w atrakcyjny i niezobowiązujący sposób stworzyć mają ciekawy i dynamiczny obraz miasta.


Plac Wody
Plac Jan Pawła II, który obecnie jest w praktyce dużym skrzyżowaniem dzięki zmianie organizacji ruchu stanie się jednym z najatrakcyjniejszych miejsc w Rybniku, a wraz ze zmodernizowanym, przylegającym do niego skwerem stanowić ma cel spacerów dla mieszkańców i turystów. Projekt wykorzystuje i podkreśla walory tego miejsca: monumentalną bazylikę z wieżą widokową, schody ze wspaniałym wglądem na miasto i charakterystyczne nachylenie powierzchni.


Obrys placu od strony południowej został uregulowany i domknięty przeźroczystą, amfiladą okalającą park. Na styku placu i parku zaprojektowano prawie 60-cio metrową ławę. W centrum w obniżeniu posadzki mieścić się ma fontanna sterowana komputerowo. Około 50 dysz w różnych sekwencjach emitować ma strumienie wody. Czujniki ruchu wygaszać będą dysze w przypadku kiedy ktoś zechciałby przejść w poprzek fontanny. Każdy ze strumieni ma być podświetlany, a całości dopełniać ma odpowiednie nagłośnienie.


Park
Skwer przylegający do placu ma zostać powiększony i całkowicie zmodernizowany. Pod okalającą go szklaną amfiladą zlokalizowane ma być szereg funkcji związanych z parkiem: kawiarenka, klub malucha, ogólnodostępne sanitariaty, siedziska, stoliki szachowe, ścianka wodna itp. Wnętrze parku ma być wielkim zielonym dywanem służącym do siedzenia i zabawy. Większość drzewostanu zostanie zachowana. Przy klubie malucha zaprojektowano placyk zabaw dla najmłodszych. Po tych zabiegach znacznie zwiększy się liczba osób korzystających z parku, a on sam wraz z placem wody stanie się punktem docelowym spacerów po deptaku.


Działania na deptaku wspomagać powinna stopniowa modernizacja całego obszaru. Alternatywne przejścia i pasaże, takie jak np. Dróżka Profesora Ligury oraz podwórka i zaułki przy głównym trakcie powinny zostać odnowione. W interesie właścicieli kamienic leży zakończenie ewentualnych prac remontowych przed oddaniem ciągu do użytku. Do tego czasu warto uruchomić program zwolnień podatkowych za przeprowadzane remonty.


Przedstawiony tu program „twardej” części projektu jest wizją docelową. Zasadnicza część realizowana ma być w latach 2013 – 2014. Prace nad projektami wykonawczymi już się rozpoczęły. Dotychczas na realizację zadania zabezpieczono w budżecie miasta 17 mln złotych.

Zakończenie
Projekt jest obecnie w fazie realizacji a jego skutki mogą być przedmiotem badań w przyszłości. Analizując sam proces projektowy warto zwrócić uwagę na polityczny aspekt rewitalizacji przestrzeni miejskiej, która podnosi wartość nieruchomości w danym regionie. Część mieszkańców otrzymuje prezent w postaci zwiększenia wartości nieruchomości. Warto zastanowić się czy proces ten mógłby być i czy powinien być w jakimś stopniu zdemokratyzowany.

Z punktu widzenia narzędziowego projekt zmaga się z charakterystycznymi problemami dla architektury powstającej za pomocą procesów, a nie bezpośredniej decyzji. Projektant określający zasady działania procesu sam zaskoczony jest rezultatem swoich decyzji. Wiedza związana ze znajomością dziania procesu utrudnia ocenę estetyczną produktu. Ewentualne zmiany w ramach przyjętych parametrów są bardzo łatwe jednak zmiana zasady jest dużo bardziej pracochłonna niż w przypadku bezpośredniego rysowania.

Strona projektu: toprojekt.com